Các cuộc vượt sông Ingul

Tối và đêm mùng 5 tháng 3, R. Ya. Malinovsky lệnh cho tướng V. A. Sudets huy động toàn bộ máy bay ném bom ban đêm của Tập đoàn quân không quân 17 oanh kích Nikolayev, Bereznegovatoye, Novyi Bug, Kherson, các đầu mối đường sắt Dolinskaya và Snigirevka. Đòn mật tập bằng không quân đã gây rối loạn trong hậu phương trực tiếp của mặt trận thuộc Tập đoàn quân 6 (Đức). Sáng ngày 6 tháng 3, hơi ẩm từ biển Đen kéo vào đã tạo một màn sương mù dày đặc trên các con sông Dniepr và Ingulets. Hầu hết các khẩu đội pháo của các sư đoàn pháo binh 7, 9 và cả pháo binh của các tập đoàn quân đều không thể nhìn thấy vật chuẩn để xạ kích chính xác. Đến 12 giờ trưa, sương đã tan bớt và sau một đợt pháo kích chuẩn bị 30 phút, Tập đoàn quân cận vệ 8 phát động tấn công vượt sông.[4] Các sư đoàn bộ binh Đức chốt giữ tại phía trước bến vượt Shirokoye và phía Tây Krivoy Rog kháng cự kháng cự quyết liệt nhưng không thể ngăn được Trung đoàn pháo tự hành cận vệ 5 tràn qua sông yểm hộ cho Quân đoàn bộ binh cận vệ 4 đánh thẳng vào trung tâm phòng ngự. 15 giờ chiều ngày 6 tháng 3, Quân đoàn bộ binh cận vệ 28 tiếp tục sang sông cùng quân đoàn bộ binh cận vệ 4 đánh tỏa ra hai bên sườn bến vượt, mở rộng đột phá khẩu lên đến 18 km, sâu 12 km. Cụm kỵ binh cơ giới của tướng I. A. Pliyev lập tức được đưa vào cửa mở và hành tiến suốt đêm trong trời mưa tầm tã về phía Novyi Bug. Toàn bộ chiến tuyến của Tập đoàn quân 6 (Đức) đều bị các đơn vị nghi binh Liên Xô tấn công, khiến cho quân Đức phải căng lực lượng ra đối phó và không thể đem quân ứng cứu lẫn nhau.[11]

Ở phía Bắc, Lữ đoàn công binh cầu phà 151 đã làm xong cây cầu phao dài 180 mét phía hạ lưu cây cầu đường sắt Krivoy Rog bị phá hủy, Tập đoàn quân 46 cũng tràn qua sông Inlulets và chiếm được căn cứ đầu cầu phía Đông Kazanka. 14 giờ ngày 6 tháng 3, Quân đoàn xe tăng 23 (phối thuộc Tập đoàn quân 46) vượt sông và đột kích về Kazanka. Tập đoàn quân không quân 4 (Đức) tung ra hơn 40 phi vụ cường kích nhằm vào đoàn xe tăng Liên Xô đang tiến về Kazanka nhưng các máy bay Ju-87 đều bị các máy bay tiêm kích của Tập đoàn không quân 17 (Liên Xô) và pháo cao xạ của Tập đoàn quân 46 đánh lui. Tối mùng 6 tháng 3, Quân đoàn xe tăng 23 đã tiếp cận Kazanka. Tập đoàn quân 37 cũng vượt sông nhằm hướng Dolinskaya.[15] Ngày 8 tháng 3, có Quân đoàn xe tăng 23 mở đường, Tập đoàn quân cận vệ 46 đã tiến đến tuyến phòng thủ thứ hai của quân Đức, đánh chiếm một loạt cứ điểm Zelenoye (???), Novo Malinovka, Kazankovka, Annovka, Vetselyi (Veselyi Stav) và tiến nhanh đến sông Ingul.[16]

Các hướng tấn công chính

Ngày 11 tháng 3, Cụm kỵ binh cơ giới của tướng I. A. Pliyev đã vượt qua bùn lầy trên hương lộ Tsvetkove - Kostyleva (???), tiếp cận cửa ngõ Novyi Bug, một trung tâm phòng ngự mạnh và quan trọng ở chính giữa mặt trận do Quân đoàn bộ binh 29 (Đức) trong đó có Sư đoàn tăng 9 (Đức) đóng giữ. Đây cũng là nơi đóng Sở chỉ huy tiền phương của tướng Karl-Adolf Hollidt. Quân đoàn xe tăng 23 được lệnh chuyển hướng đến Novyi Bug, cùng với Cụm kỵ binh cơ giới công kích trung tâm phòng ngự này. Trong suốt ngày 11 tháng 3, xe tăng và kỵ binh cơ giới Liên Xô liên tục đột kích vào phía Bắc và phía Đông Novyi Bug nhưng vẫn không thể đột nhập và thành phố. Chiều 11 tháng 3, tướng Karl-Adolf Hollidt điều thêm Sư đoàn xe tăng SS "Großdeutschland" đến tăng viện cho Novyi Bug, đẩy Cụm kỵ binh cơ giới Pliyev về tuyến xuất phát. Trong trận đụng độ tại cụm 3 cứ điểm Zelenyi Gaye (Zelenyi Yar) - Bashtanka - Shevchenko, phía Tây Nam Novyi Bug, ngày 11 tháng 3, Quân đoàn trưởng quân đoàn xe tăng 23, tướng Ye. G. Pushkin, tử thương vì mảnh bom. Ngày 12 tháng 3, tướng A. O. Akhmanov, tham mưu trưởng quân đoàn được giao quyền tư lệnh Quân đoàn xe tăng 23.[4]

Để giải quyết nhanh điểm nút Novyi Bug, ngày 12 tháng 3, Đại tướng R. Ya. Malinovsky tung Quân đoàn cơ giới cận vệ 2 phối thuộc cho Cụm kỵ binh cơ giới của Piyev tăng thêm sức đột phá. Cuộc công kích Novyi Bug diễn ra suốt hai ngày 12 và 13 tháng 3. Tối 13 tháng 3, Quân đoàn cơ giới cận vệ 4 (có 100 xe tăng và 23 pháo tự hành) đột nhập vào nội đô Novyi Bug từ phía Bắc, Quân đoàn xe tăng 23 (có 102 xe tăng và 16 pháo tự hành) vòng qua phía Tây chặn đường rút của quân Đức. Tướng Karl-Adolf Hollidt phải rời sở chỉ huy tiền phương Tập đoàn quân 6 về Bereznegovatoye. Còn bản thân ông ta thì rút về sở chỉ huy chính tại Nikolayev, giao lại cho thiếu tướng Max Hermann Bork, tham mưu trưởng Tập đoàn quân ở lại trực tiếp chỉ huy tại tuyến đầu. Ngày 14 tháng 3, Quân đoàn kỵ binh cận vệ 4 giải phóng Novyi Bug. Sau khi đánh chiếm Novyi Bug, cả I. A. Pliyev và A. O. Akhmanov đều nhận được lệnh tiến dọc sông Ingul xuống phía Nam, khép vòng vây sau lưng cụm quân chủ yếu của Tập đoàn quân 6 (Đức) đang phòng thủ tại khu vực Bereznegovatoye–Snigirevka-Bashtanka. Nguy cơ của một Stalingrad mới lại đang đe dọa Tập đoàn quân 6 (Đức).[17]

Trên cánh cực Bắc, Tập đoàn quân 57 phối hợp với Tập đoàn quân cận vệ 7 (Phương diện quân Ukraina 2) nhanh chóng tiêu diệt cứ điểm Novgorodka trên đường phân giới giữa 2 phương diện quân và tiến công qua phía Bắc Dolinskaya, đánh chiếm Bobrinets ngày 11 tháng 3. Tập đoàn quân 37 cũng tấn công qua phía Nam Dolinskaya và ngày 10 tháng 3 đã tiếp cận sông Ingul. Ngày 12 tháng 3, Quân đoàn bộ binh cận vệ 6 (Tập đoàn quân 37) có lữ đoàn pháo tự hành 22 yểm hộ và Quân đoàn bộ binh 64 (Tập đoàn quân 57) có Lữ đoàn xe tăng 96 mở đường đã hợp vây 3 sư đoàn Đức tại Dolinskaya, tiêu diệt sư đoàn bộ binh 38 (Đức) đánh thiệt hại nặng các sư đoàn bộ binh 46 và 123. Ngày 13 tháng 3, Tập đoàn quân 57 đã tiến đến bờ sông Ingul cũng phải dừng lại chờ phương tiện vượt sông và phối hợp với cánh trái của Tập đoàn quân cận vệ 7 tấn công Konstantinovka trên bờ đông sông Ingul.[18]

Ở hướng Nam, các tập đoàn quân xung kích 5, 6 và 28 cố tình để hở hướng sông Dniepr và mở cuộc tấn công trực diện từ Blakitnoye - Kachkarovka về phía Tây. Trong khi tập đoàn quân 6 và xung kích 5 tiến dọc theo hai bên bờ sông Ingulets, hình thành thế vây bọc Snigirevka thì Tập đoàn quân 28 có Quân đoàn cơ giới cận vệ 2 mang tên "Tanatsisin" mở đường chỉ trong một tuần đã tiến công một mạch dọc theo hữu ngạn sông Dniepr, quét sạch các vị trí phòng thủ của các sư đoàn bộ binh 304, 306 (Đức) và Sư đoàn bộ binh 4 (Romania) khỏi bờ bắc. Ngày 11 tháng 3, Quân đoàn cơ giới cận vệ 2 giải phóng Berislav. Ngày 13 tháng 3, Sư đoàn bộ binh cận vệ 48 của đại tá quân đổ bộ đường không V. F. Magelov và Sư đoàn bộ binh 96 của đại tá Dorofeev đã tiến vào Kherson. Ngày 14 tháng 3, tàn quân Đức ở Kherson rút lên phía Bắc, nhập vào tàn quân của các Quân đoàn bộ binh 17, 29, 30 đang vị nửa hợp vây tại "cái túi" Bereznegovatoye–Snigirevka.[19]

Khi vòng vây chưa khép chặt

Ngày 13 tháng 3, Quân đoàn xe tăng 23 tấn công dọc theo bờ Đông sông Ingul. Cụm Kỵ binh cơ giới của tướng Pliyev tấn công dọc theo con đường sắt đi Nikolayev, đánh chiếm Barmashovo, hình thành hai vòng vây song song bao bọc lấy cụm quân Đức ở Bereznegovatoye–Snigirevka. Ở phía Đông, các Tập đoàn quân 6 và xung kích 5 tiếp tục gây sức ép vào Snigirevka. Ở phía Bắc, Tập đoàn quân 46 đã vượt sông Ingul trong hành tiến, đánh chiếm Novaya Odessa (Nova Odesa) trên bờ Đông sông Nam Bug. Ngày 15 tháng 3, Tập đoàn quân 37 cũng vượt sông Ingul và tiến đến bờ sông Nam Bug đối diện với thành phố Voznesensk bên kia sông.[10]

Ngày 14 tháng 3, không cần xin ý kiến cấp trên, tướng Ewald von Kleist ra lệnh cho tướng Max Hermann Bork phá vây. Ông cũng ra lệnh cho tướng Friedrich Kirchner chỉ huy Quân đoàn xe tăng 57 đang phòng thủ tại Nikolayev điều Sư đoàn xe tăng 3 SS "Totenkopf" đột kích vào Barmashovo, chặn đường tiến của Quân đoàn xe tăng 23 và tướng Maximilian Fretter-Pico điều Sư đoàn xe tăng 9 tấn công vào Bashtanka, không cho Cụm kỵ binh của tướng I. A. Pliyev tiến sâu xuống phía Nam. Từ trong vòng vây, Sư đoàn xe tăng 23 (Đức) và các sư đoàn bộ binh 123, 387 cũng tấn công từ phía Đông vào Barmashovo, các sư đoàn bộ binh 15, 38, 153 tấn công vào Bashtanka, vào phía sau Cụm kỵ binh cơ giới Liên Xô để mở đường thoát vây. Từ ngày 14 đến ngày 17 tháng 3, các trận kịch chiến dữ dội bằng cả xe tăng, kỵ binh và bộ binh diễn ra dọc theo con đường sắt Nikolayev - Bashtanka. Trên cánh Bắc, cuộc đột phá của các sư đoàn bộ binh 15, 38, 125 (Đức) bị Quân đoàn cơ giới cận vệ 4 (Liên Xô) đánh bật sang phía Đông và rơi vào tuyến tấn công của Tập đoàn quân cận vệ 8 và Quân đoàn kỵ binh cận vệ 4. Kỵ binh Liên xô có pháo tự hành yểm hộ đã đánh lui đòn đột phá của ba sư đoàn bộ binh Đức và truy kích họ trên đường rút trở lại Bereznegovatoye.[20] Tình hình cụm quân Đức bị vây ở hướng Barmashovo tỏ ra khả quan hơn. Lợi dụng kẽ hở giữa Quân đoàn cơ giới cận vệ 4 và Quân đoàn xe tăng 23 (Liên Xô), các sư đoàn xe tăng đã chọc được một lỗ thủng xuyên qua đội hình tấn công của quân đội Liên Xô để giải vây cho nhóm quân phía Nam. Từ ngày 16 tháng 3, quân Đức lũ lượt rút theo con đường goòng Snigirevka - Nikolayev về Nikolayev, len lỏi qua vòng vây chưa khép chặt của Quân đội Liên Xô để chạy về Nikolayev, nơi còn lại chiếc cầu duy nhất bắc qua hạ lưu sông Nam Bug.[21]

Phát hiện quân Đức rút lui, Tập đoàn quân 6 và Tập đoàn quân cận vệ 5 tăng tốc độ tấn công truy kích nhưng họ vẫn không thể theo kịp cuộc "rút lui về phía trước mặt" của quân Đức. Do thiếu phối hợp chỉ đạo của Bộ Tư lệnh mặt trận, Tập đoàn quân 28 (Liên Xô) đã không quay lên phía Bắc để đón gặp Quân đoàn xe tăng 23 mà đột kích thẳng vào Nikolayev. Đòn tấn công đơn độc của Tập đoàn quân 28 đã bị Quân đoàn xe tăng 57 (Đức) chặn đứng trước cửa ngõ phía Đông Nikolayev.[20] Ngày 16 tháng 3, cả ba quân đoàn bộ binh cận vệ của Tập đoàn quân cận vệ 8 mở cuộc đột kích từ Bắc xuống Nam lần lượt đánh chiếm các cứ điểm NovoSergeyevka, NovoGorozheno, NovoPavlovka, NovoSevastopol và NovoBratsk. Ngày 18 tháng 3, Tập đoàn quân cận vệ 8 hoàn thành việc thanh toán các sư đoàn bộ binh (Đức) còn lại bị mắc kẹt tại "cái túi" Bereznegovatoye–Snigirevka. Quân Đức để lại trên hai bờ sông Ingul 25.000 xác chết. Quân đội Liên Xô bắt giữ 7.500 tù binh.[22] Các sư đoàn 15, 79, 96, 125, 258 (Đức) bị đánh thiệt hại nặng, các sư đoàn 294, 304, 306 và 387 (Đức) gần như bị xóa sổ.[4]

Ngày 17 tháng 3, Sư đoàn bộ binh 394 (Tập đoàn quân 46) đã vượt sông ở Novo Odessa và đánh chiếm một đầu cầu hẹp rộng 4 km, sâu 1 km nhưng ngày hôm sau, Sư đoàn xe tăng SS "Großdeutschland" (Đức) đã ngay lập tức phản kích, hất Sư đoàn bộ binh 394 trở lại bờ Đông sông Nam Bug. Cùng ngày 17 tháng 3, Sư đoàn bộ binh cận vệ 59 (Tập đoàn quân 37) cũng đã vượt sông ở phía Nam Voznesensk, cứ điểm được mệnh danh là pháo đài của Hitler. Cuộc vượt sông không thành công. Quân đoàn xe tăng 57 (Đức) đã điều đến đây 2 trung đoàn của sư đoàn xe tăng 23, phá được căn cứ đầu cầu và các bến vượt, đẩy Sư đoàn bộ binh cận vệ 59 (Liên Xô) khỏi bờ sông. Nhận thấy tình trạng suy yếu của các Quân đoàn xe tăng, cơ giới và tình trạng chậm trễ của các đơn vị công binh, 23 giờ đêm 18 tháng 3, đại tướng R. Ya. Malinovsky ra lệnh cho các tập đoàn quân tạm dừng tấn công để chuẩn bị chu đáo hơn cho một chiến dịch mới.[23]